Hoe staten minderheden, mandaten en kaarten uitbuiten om stand te houden
Transnistrië: Een begin
In 2010 reisde ik door Transnistrië. Ik was naar Chișinău gevlogen en was van plan om via Odessa te vertrekken. Ik wist dat er een probleem zou kunnen zijn – ik had alleen niet verwacht dat het zo’n probleem zou zijn. Toen ik op het Oekraïense vliegveld aankwam, werd ik uit de rij voor paspoortcontrole gehaald. Geen uitreisstempel van Moldavië. Ik was Oekraïne binnengekomen, ja – maar via een plaats die officieel niet bestaat. En daar maakten ze een punt van.
Toch had alles gefunctioneerd. De weg was geasfalteerd. De controleposten stonden. Het vredesleger was aanwezig. Transnistrië wordt niet erkend, maar functioneert wel. Het bestaat in een status quo. Moldavië kan geen lid worden van de NAVO of de EU zolang dit onopgeloste gebied blijft bestaan. Dat is de methode: creëer een probleem dat geen oplossing heeft. Houd een gebied open, niet om het te winnen, maar om anderen tijd te laten verliezen.
Wat leek op iets niet bestaands, was er toch echt. Dat was de les.
Russische methode, gewoonte, doctrine
Het recente gedrag van Rusland is niet grillig. Het is gestructureerd. Sinds het begin van de jaren 2000, en steeds duidelijker sinds 2014, werkt het Russische buitenlandse en militaire beleid volgens een aantal interne regels – gevormd door de geschiedenis, aangepast aan zwakte en uitgedrukt in berekende actie. Dit is geen nostalgie naar het imperium. Het is de reactivering van een bruikbare methode.
De doctrine benadrukt strategische diepte boven vaste grenzen, invloedzones boven allianties en controle door ambiguïteit in plaats van door verklaring. Terwijl Europese leiders vaak spreken in termen van recht, orde en afschrikking, spreekt – en handelt – het Kremlin in termen van bereik, ontkenning en narratief voordeel. Het resultaat is geen chaos, maar een herbevestigde machtslogica die geworteld is in imperiale gewoonten.
Invloed op de ruimte
In het Russische systeem wordt veiligheid niet gedefinieerd door afstand, maar door invloed in de ruimte. Een bevriend buurland is niet genoeg als het onafhankelijk kan handelen. Staten die weigeren zich aan te passen, worden per definitie als bedreigingen gezien. Dit verklaart de aanhoudende wrijving met Oekraïne, Georgië en Moldavië – niet omdat ze Rusland militair bedreigen, maar omdat ze weigeren erbij te horen.
Waar westerse modellen soevereiniteit definiëren door wetten en grenzen, definieert de Russische doctrine het door controle. De ruimte tussen Rusland en zijn vermeende tegenstanders moet flexibel, beïnvloedbaar en, indien nodig, betwistbaar blijven. Een volledig onafhankelijk Oekraïne op één lijn met het Westen is niet alleen ongewenst. Het is ontoelaatbaar.
Narrativiteit als voorwaarde
Lang voordat troepen een betwiste ruimte betreden, construeert de Russische staat de beweegredenen. De rol van het verhaal is niet reactief. Het is voorbereidend. Thema’s als antifascisme, Slavische eenheid, Westerse decadentie of “bescherming van landgenoten” maken deel uit van een langetermijnwoordenschat die ontworpen is om elke toekomstige actie te rechtvaardigen. De woorden komen eerst. Daarna verandert de kaart.
Deze verhalen worden via verschillende kanalen herhaald: Persbriefings van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, presidentiële toespraken, rechtvaardigingen voor lokale referenda en educatief materiaal. Na verloop van tijd creëren ze niet alleen legitimiteit, maar ook een gevoel van onvermijdelijkheid. Tegen de tijd dat een gebied wordt geannexeerd of erkend, is de rechtvaardiging al ingestudeerd in de doctrine.
Na verloop van tijd wordt het een self-fulfilling prophecy. Een beschuldiging van nazisme, corruptie of westerse decadentie kan achteraf gemakkelijk worden teruggedraaid.
Identiteit als instrument
Russischtalige bevolkingsgroepen in het buitenland worden niet behandeld als diaspora – ze worden behandeld als latente activa. In Oekraïne, de Baltische staten, Centraal-Azië en de Kaukasus worden taal en culturele affiniteit geactiveerd wanneer dat geopolitiek nuttig is. Moskou presenteert zichzelf niet alleen als staat, maar ook als beschermer van een transnationale identiteit.
Deze structuur volgt een terugkerend patroon: bezorgdheid uiten, bescherming bieden, aanwezigheid genereren. In de Krim en Donbas waren dat burgerschap en media. In Transnistrië en Zuid-Ossetië waren het vredestroepen en lokale parlementen. De mensen ter plaatse kunnen integratie wel of niet steunen – maar de identiteitskaart maakt hen deel van een bredere strategische kaart.
Verankeren, niet veroveren
De grootschalige invasie van Oekraïne in 2022 was geen terugkeer naar traditionele oorlogsvoering. Het was een uitbreiding van het verankeringsgedrag. Ook al slaagden de Russische troepen er niet in om Kiev in te nemen of snel winst te boeken, ze zorgden wel voor structurele ontwrichting: ze namen landcorridors in beslag, controleerden de toegang tot water, ondermijnden de energie-infrastructuur en braken het tijdschema voor de wederopbouw van Oekraïne.
Overwinning is niet het enige resultaat waar het systeem waarde aan hecht. Verankering – het onmogelijk maken van re-integratie, toetreding tot de EU of aansluiting bij de NAVO – is vaak voldoende. Dit verklaart waarom Rusland bereid is om enorme kosten te maken voor een beperkte territoriale winst. Het strategische effect ligt in het vormgeven van het mogelijke, niet alleen in het claimen van grond.
En precies dit – is een beangstigend perspectief voor Oekraïne. Dit moet ten koste van alles voorkomen worden.
Toolkit: Een controlepatroon
De imperialistische logica van Rusland is geen ideologie. Het is een herbruikbare methode.
| Methode | Functie | Voorbeeld |
|---|---|---|
| Herken | Identiteit benadrukken om aandacht of aanwezigheid te rechtvaardigen | Krim, Donbas (vóór 2014) |
| Bescherm | Framen militaire houding als humanitaire of beschaving | Georgië (2008), Oekraïne (2022) |
| destabiliseren | Gebruik van volmachten, cyber, media om binnenlandse cohesie te verzwakken | Moldavië, Amerikaanse verkiezingen (2016) |
| Anker | Kritieke corridors, infrastructuur in beslag nemen of ontzeggen | Krim landbrug, Zaporizja |
| Legitimeer | Gebruik referenda of legalisme om gedeeltelijke controle te consolideren | Donetsk, Luhansk stemmen (2022) |
| Normaliseren | Verschuiving onderwijs, media, bureaucratie naar Russische staat | Russisch leerplan op de Krim |
| Project | Verhaal exporteren via media, diplomatie, digitale volmachten | RT, MFA.ru, X/Twitter-versterking |
| Bevriezen | Onopgeloste conflictgebieden in stand houden | Transnistrië, Abchazië, Zuid-Ossetië |
Tijdlijn van Toegepaste Empire Logica (1989-2025)
| Jaar | Locatie | Russische actie | Empire Methode |
|---|---|---|---|
| 1992 | Transnistrië | Aanhoudend conflict na de interventie | Bevriezen, Invloed |
| 1994-1999 | Tsjetsjenië | Twee oorlogen, volledige re-integratie | Onderdrukken, normaliseren |
| 2003 | Georgië | Rozenrevolutie verwierp Russische weg | Strategische tegenslag |
| 2004 | Oekraïne | Oranje Revolutie blokkeert terugkeer pro-Kremlin | Narratieve ineenstorting |
| 2006 | Oekraïne/Georgië | Energie afsluiten, dwang | Hefboomwerking, destabiliseren |
| 2007 | Estland | Cyberaanval na verwijdering Sovjetmonument | Afschrikken, verstoren |
| 2007-2008 | Bulgarije | Russische spionage en politieke druk | Invloed, spion |
| 2008 | Georgië | Oorlog in Zuid-Ossetië, erkenning van gebieden | Beschermen, Bevriezen |
| 2010-2024 | Hongarije | Energieafhankelijkheid, veto’s van de EU, onliberale banden | Invloed, Klantstatus |
| 2013-2014 | Oekraïne | Euromaidan, val van Janoekovitsj | Voorwendsel voor territoriale methode |
| 2014 | Krim/Donbas | Annexatie en proxy-oorlog | Verankeren, Legitimeren |
| 2015 | Syrië | Militaire basis, ondersteuning van het regime | Project, Onderhouden |
| 2016 | VS/EU | Verkiezingsinterferentie, desinfo | destabiliseren |
| 2016 | Montenegro | Poging tot staatsgreep door agenten gelinkt aan Rusland | destabiliseren |
| 2020 | Wit-Rusland | Loekasjenko gesteund na de verkiezingen | Onderhoud buffer |
| 2021-2023 | Bulgarije | Spionnenring, energiedruk, diplomatieke spanning | Intelligentie, Druk |
| 2022 | Oekraïne | Volledige invasie, referenda, bezetting | Corridor ontkennen, Normaliseren |
| 2023-2025 | Moldavië | Onrust in Gagauzië, druk in Transnistrië | Invloed, Versnippering |
Relationele macht: Autocratie en financiële systemen
De logica van het imperium werkt niet alleen via legers of referenda. Het gaat ook via geld.
In autocratische systemen – Rusland, China, Hongarije, Noord-Korea, Venezuela, Servië, de Verenigde Arabische Emiraten en zelfs de Verenigde Staten – bestaan netwerken om rijkdom te beschermen, verantwoording te omzeilen en de heerschappij te behouden. Hieronder vallen witwassystemen, offshore vehikels, media-allianties en juridische isolatie.
Verwijzend naar Anne Applebaum: zij noemt deze structuur Autocratie B.V. (Autocracy Inc.) De naam is niet essentieel, maar helpt wel om het te begrijpen. Het gaat om het mechanisme.
Wanneer macht over grenzen heen wordt gecoördineerd zonder democratische controle, wanneer systemen worden verbogen om geconcentreerde belangen te beschermen en wanneer verhalen worden afgestemd zonder transparantie – dan is de structuur niet langer nationaal. Het is coöperatieve ontkenning. Dat is de logica van het imperium, toegepast op andere systemen.
Onverantwoordelijke macht
Wat Rusland, Trump, Musk, Orban en anderen verbindt, is niet loyaliteit. Het is structuur.
Macht wordt persoonlijk. Beslissingen worden genomen zonder toezicht. Platforms vervangen instellingen. Leiders handelen zonder gecorrigeerd te worden. Wanneer Musk satellietdekking uitschakelt in oorlogstijd, wanneer Trump internationale hulp in één beweging annuleert – zijn de resultaten niet theoretisch. Programma’s stoppen. Mensen sterven. Niemand wordt verantwoordelijk gehouden.
Dit is geen retoriek. Het is structureel gedrag. Het werkt buiten het proces om en is niet terug te draaien. En het is niet minder gevaarlijk wanneer het zich voordoet als een democratie dan wanneer het gedreven wordt door Kremlin methodes.
Ook dat is de logica van het imperium.